20 godina od smrti slikarke Ksenije Ilijević
- Portal Riđičanka
- Nov 17
- 7 min read
Nepoznata Ksenija: Ksenija Ilijević – slikarka i pedagog
Na pomen vojvođanskog grada Kovačica, prvo na šta pomislimo jeste da je to mesto koje je u 20. veku postalo poznato kao kolonija slikara naivaca poput Slovaka: Jana Sokola, Martina Jonaša i Zuzane Halupove. No, ne znamo da se u istoj toj opštini, samo u selu Crepaja proslavila još jedna slikarka, Srpkinja Ksenija Ilijević. Ime ove akademske slikarke i pedagoga, nakon njene smrti vrlo brzo je palo u zaborav, dok njeno delo i dalje živi, obogaćujući srpsku i vojvođansku umetničku baštinu.
Umetničkim stopama Uroša Predića
Ksenija Ilijević je rođena 1923. godine u Crepaji, u staroj i uglednoj crepajačkoj porodici koja je u ovom vojvođanskom mestu postojala od njegovog osnivanja 1774. godine. Njen otac Lazar Ilijević je bio učitelj, a majka Zorka (devojačko Dimitrijević) bila je vrlo talentovana slikarka-amaterka. Iz porodice Ilijević potiče i prvi crepajački učitelj, sveštenik Luka Ilijević, dok je Ksenijin otac Lazar Ilijević, osim što je bio pedagog, takođe bio i vođa velikog hora prosvetnih radnika i omladine koji je nastupao na programu Radio Beograda. Očito je da je odrastanje u takvoj porodici uticalo na to da se Ksenija još kao mlada opredeli za umetnost, ali i pedagoški poziv. Ako se ima u vidu činjenica da je Ksenija bila u bliskom srodstvu sa čuvenim srpskim slikarom Urošem Predićem, onda je sasvim jasno da je slikarstvo moralo da obeleži njen životni put.
Ksenija Ilijević je svoje detinjstvo provela u Crepaji gde je završila osnovnu školu. Još kao mlada se zanimala za slikarstvo, muziku i književnost. Zanimljivo je to da je svoje prve časove iz slikarstva dobijala upravo od svoje majke Zorke. Već u tom ranom periodu, Ksenija je učestvovala na likovnim konkursima koji su joj omogućili da posećuje slikarske ateljee brojnih značajnih umetnika, ali i da posećuje slikarske izložbe u Beogradu i da se na taj način bliže upozna sa umetničkim svetom. Poseban uticaj na nju i njeno stvaralaštvo ostavila je poseta slikarskom ateljeu Uroša Predića u Svetogorskoj ulici u Beogradu sa kim je bila u bliskom srodstvu. U njegovom ateljeu je imala prilike da upozna brojne umetnike, ali i da stekne dragoceno umetničko iskustvo.
Ksenija Ilijević se već sa petnaest godina sa porodicom seli u Pančevo gde je 1942. godine i maturirala u Pančevačkoj gimnaziji. Naredne godine upisuje Akademiju likovnih umetnosti u Beogradu u klasi profesora Vase Pomorišca. Studije prekida nakon izbijanja rata, a potom se 1944. godine vraća u rodnu Crepaju gde ostaje do završetka rata. Godine 1947. prelazi na nastavnički odsek u klasi profesora Nedeljka Gvozdenovića. Diplomirala je 26. juna 1948. godine u klasi slikara i profesora Koste Hakmana.
Slikarski opus Ksenije Ilijević
Ksenija Ilijević je bila veoma plodna slikarka. Njen celokupni opus broji preko 3.000 radova, od toga 1.400 slika u ulju, 350 akvarela, 160 pastela i preko 1.400 crteža. Njene prve slike u impresionističkom stilu nastaju 40-ih godina 20. veka.
Glavna inspiracija ove slikarke bili su vojvođanski pejzaži, mrtva priroda, enterijer, cveće i akt. Slikala je ulja na platnu, akvarele, mrtvu prirodu, crteže, aktove. Retko je slikala na platnu, već je ulja na platnu radila na akvarelskoj hartiji i lesonitu. Njeno slikarsko stvaralaštvo predstavlja svojevrsnu sintezu slikarstva, muzike i poezije, svega onoga čemu se još u mladosti divila i što je privlačilo njenu umetničku pažnju.
Ulje na papiru kaširano na lesonit „Kartaroši” / Crtež-tuš „Ulica u Pančevu”, 1956 /
Pastel „Zimske ruže i jabuke” / Akvarel „Pejzaž iz Rogaške Slatine”, 1952
(Foto: Библиотека Ковачица)
U likovnom stvaralaštvu Ksenije Ilijević mogu se uočiti tri stvaralačka perioda: prvi period koji traje od 1944. do 1954. godine, drugi koji traje od 1954. do 1958. godine, dok se treći koji počinje 1958. godine smatra periodom u kome umetnica izražava visok stepen individualnosti i dostiže pravu umetničku zrelost. Dela koja su nastala u prvom periodu njenog stvaralaštva odlikuju vedri i topl i tonovi i to su pretežno pasteli i akvareli. Ti radovi pripadaju njenom impresionističkom opusu, a slike nastale u tom periodu obojene su lirskim realizmom, maštovite, idilične i poetične.
Za umetničko stvaralaštvo Ksenije Ilijević presudna je 1954. godina kada odlazi u Pariz. To je samo jedan u nizu gradova koje će posetiti, tragajući za novim idejama, motivima i usavršavajući svoju slikarsku tehniku. Kasnije su u periodu od 1954. do 1965. godine usledila putovanja u Englesku, Italiju, Belgiju, Grčku, Nemačku, Mađarsku, Čehoslovačku i Austriju.
Zanimljivo je da je na Kseniju „grad svetlosti” uticao prilično mračno, te slike nastale u tom periodu odišu tamnim i hladnim tonovima. Vojvođanske pejzaže zamenjuje pejzažima koji prikazuju obale Sene i Versaja. Njen put u belgijsku prestonicu bio je pre svega motivisan idejom da se bolje upozna sa stvaralaštvom Rubensa i Rembranta te da nešto od njihovih slikarskih tehnika primeni i na svoje stvaralaštvo. Iako se divila velikanima ove umetnosti, poput svakog slikara tragala je za sopstvenim izrazom.
Tokom svoje stvaralačke karijere interesovala se i za ekspresionizam, kubizam, fovizam i apstraktnu umetnost. Od 1957. godine započinje seriju likovnih radova pod naslovom „Odblesci na vodi” u kojoj ispituje ideje o proticanju vremena, odnosno prolaznosti života. U tom periodu boravi u Umetničkoj koloniji u Ečki i to se smatra najplodnijim periodom njenog stvaralaštva.
Svoju prvu samostalnu izložbu, Ksenija Ilijević je imala u Pančevu 1953. godine. Zanimljivo je to što nikada nije potvrđeno da li je ta izložba zapravo održana. Sačuvan je plakat koji najavljuje ovu izložbu za 12. april 1953. godine, ali je pri dnu plakata bilo rukom dopisano: „Umro Kidrič i sve otkazano…” (ostatak teksta je nečitak).
Pedagoški rad
Osim što se veoma aktivno bavila slikarstvom i izlagala na brojnim izložbama, Ksenija Ilijević se bavila i pedagoškim odnosno prosvetnim radom. Odmah po diplomiranju, počela je da radi kao referent za kulturu i umetnost u Gradskom narodnom odboru u Pančevu (1948–1959), a potom i kao likovni pedagog u osnovnoj školi „Jovan Jovanović Zmaj” i u gimnaziji „Uroš Predić” u Pančevu. Bila je veoma posvećena ovom pozivu, o čemu svedoči i njen legat, odnosno njena plemenita namera da buduće generacije poduči slikarskim tehnikama.
„Nepoznata Ksenija”
Da se lik i delo Ksenije Ilijević ne zaboravi, svoj značajan doprinos dala je pančevačka književnica Ljiljana Stojadinović Srpkinja koja je 2009. godine objavila knjigu „Nepoznata Ksenija”. Osim svoje poezije, autorka je u svojoj knjizi objavila i delove intervjua Ksenije Ilijević iz različitih perioda njenog života.
U ovoj knjizi je pored poezije iz pera Lj. Stojadinović Srpkinje objavljen i katalog aktova koje je Ksenija slikala za vreme studija i koje je čuvala u formi svezaka malog formata. Tako su do tada nepoznati aktovi Ksenije Ilijević prikupljeni i predstavljeni javnosti. Ovom knjigom je trajno sačuvan spomen na ovu vrsnu slikarku.
U jednoj od pesama Ljiljane Stojadinović Srpkinje, kao da je sažeta sama suština usuda žene, slikarke, one koja želi da se vine u visine, da bude slobodna…
Smiraj dana
Jecaj žene
Utihli
I tuga u povoju
Bogovi joj okrenuše leđa
Đavoli anđele oteraše
U paklu želja
Sama izgara
Kao uplakano
I izgubljeno savršenstvo
Htela je u visine
Koje oslobađaju
Smiraj dana
Jecaj ženeUtihli…
Legat Ksenije Ilijević
Osim bavljenja slikarstvom, Ksenija Ilijević je odabrala i plemenitu misiju koja je podrazumevala prenošenje znanja na mlađe generacije. Tome u prilog svedoči njen pedagoški rad i potreba da sve ono što je tokom svog života naučila, podeli i sa drugima. Ona je takođe volela svoju Crepaju i uvek joj se rado vraćala. Kao sublimacija ove dve želje nastala je i želja da svoj legat, koji je činila zbirka od 34 slike, pokloni Domu kulture „Mita Živkov-Lala” u Crepaji.
Kako je 2003. godine ovaj Dom kulture prestao sa radom, tako je legat Ksenije Ilijević pripao Opštinskoj biblioteci Kovačica–Crepaja.
O samoj nameri da pokloni svoj legat, Ksenija Ilijević je rekla:
„Prateći posleratni razvoj Crepaje, koja je postala moderno i lepo uređeno mesto, dugo sam u sebi nosila želju da kao umetnik i ja doprinesem kulturnom razvoju time što bih svom rodnom selu poklonila galeriju slika, a u okviru njihovih izložbenih i smeštajnih mogućnosti. Ova moja želja ostvarila se tek sada, kada pred sobom imam sve rezultate tridesetogodišnjeg rada.”
Osim doprinosa svom rodnom kraju i razvoju njegove kulture, Ksenija Ilijević je, po sopstvenim rečima, želela da kroz svoj legat nastavi delo svog oca, kao i sećanje na porodicu Ilijević kao jednu od najstarijih porodica u ovom kraju.
Tihi odlazak velik umetnice
Ksenija Ilijević je za svog života naslikala veliki broj slika, obišla je Evropu, bavila se pedagoškim radom, izlagala na brojnim izložbama, bila dobitnik na desetine nagrada i priznanja i u potpunosti bila posvećena svom umetničkom pozivu. Bila je član Udruženja likovnih umetnika Vojvodine (primljena 1950.) i član Udruženja likovnih umetnika Srbije (primljena 1953.).
Njene slike su, osim u Biblioteci u Crepaji, izložene i u Narodnom muzeju u Pančevu, Muzeju savremene umetnosti u Beogradu, Galeriji savremene likovne umetnosti u Novom Sadu, Galeriji Matice srpske, Muzeju i galeriji slika u Bečeju, Galeriji likovnog susreta u Subotici. Njene slike se takođe nalaze i u brojnim ustanovama i preduzećima u Pančevu, Zrenjaninu, Kikindi, Vršcu, Novom Sadu, Bečeju, kao i u mnogim privatnim kolekcijama u zemlji i inostranstvu.
Za Kseniju Ilijević se vezuje i urbana legenda po kojoj su nakon njene smrti i nakon rušenja njene kuće, njeni akvareli i pasteli završili na gradskoj deponiji.
Poslednji put, Ksenija je svoje slike izlagala zajedno sa svojim učenicima 1998. godine i to na grupnoj izložbi u rodnoj Crepaji.
Umrla je 15. avgusta 2005. godine u staračkom domu, zaboravljena od svih. Sahranjena je na starom pravoslavnom groblju u Pančevu. Otišla je sa ovog sveta, tiho, sama i bez potomaka, u srcu noseći svoju Crepaju i njene „ponekad prašnjave i blatnjave sokake“, ali za nju uvek lepe, jer su je sećali na „bezbrižno detinjstvo, na živopisne seoske bašte i dvorišta, kao neiscrpno vrelo nadahnuća.”
Autor: Dr Ana Stjelja
Comments