Ima jedno selo na severu Bačke

Kuća sa kupolom u ulici Vuka Karadžića / Foto: Mira Dragović

Ušuškano na talasasto uzglavlje panonske nizije, prošarano rečicom što u bujicama gradi močvare, selo Riđica sanja svoj viševjekovni san. U prošlosti su ga naseljavali Kelti, Iliri, Rimljani, Turci, Mađari, Nemci, a već više od pola veka pretežno ga naseljavaju dalmatinski Srbi. O zanimljivoj i bogatoj prošlosti ovog bačkog sela govori i priča o pronalasku keltske grobnice u kojoj su nađeni predmeti od bronze, više zrna bisera, pečena urna i gvozdeni mač. Danas se ove iskopine mogu videti u Gradskom muzeju u Somboru.

Jedan od brojnih mostića na rečici Kiđoš

Riđički atar pripoveda o još jednoj tajni iz prošlosti svog kraja. Ispod jednog od najviših brežuljaka pronađena je crkva pod zemljom. Na osnovu iskopavanja koja su izvršena sredinom 19. veka, potvrđeno je postojanje bogomolje, sagrađene od pečene cigle, kamenja i velikih komada mermera pepeljaste boje koji su čak mogli i da se vide, jer su 1806. godine ugrađeni u zidove vlastelinskog zamka (tzv. „Kaštela“). Srbi su brežuljak ispod kog se nalazila crkva nazvali Klisa, po latinskoj reči ecclesia što znači „crkva“. Prema nekim pričama, na temeljima te crkve Turci su izgradili džamiju u koju su se najverovatnije sklanjali nakon progona. Pošto su na istom mestu pronađene šupljine koje su upućivale na grobnicu i pošto su pronađene kosti i lobanje, pretpostavlja se da je to bila turska grobnica.

Na tlu malog bačkog sela bilo je i vodenica-potočara koje su radile neprekidno kako bi se stanovništvo prehranilo. Bilo je i zemunica na obalama nekadašnjeg jezera Medura gde su Turci, po svoj prilici, pravili svoja kupatila, a po nekim predanjima u jezeru se nalazio bunar u koji su odbegli Turci sakrivali svoje blago.

Riđica se kao naselje prvi put spominje u 14. veku i to pod imenom Reg, a ime Riđica počinje da se koristi od 1550. godine. U turskim tefterima ime ovog sela javlja se 1590. godine. Iako po veličini malo, selo je imalo bogatu prošlost, ispunjenu brojnim migracijama stanovništva. Mnoge kulture i tradicije su se mešale na njegovom tlu i time ga učinile posebnim. Ono što ovo bačko selo izdvaja je činjenica da se nalazi na kraju puta. To je krajnja tačka do koje se može doći putujući na sever. Dalje put vodi u Mađarsku.

Danas, u Riđici žive Srbi koji su 1945. godine „vozom bez reda vožnje“ kolonizacijom došli iz Dalmacije, tačnije Kninske Krajine. Do te godine, Riđicu su naseljavali vojvođanski Nemci koji su za sobom ostavili tzv. švapske kuće, karakteristične za skoro sva vojvođanska sela, s arhitekturom prepoznatljivom po visokim zidovima i kapijama, dugačkim hodnicima i dvorištima koje se i dan danas mogu videti u izvornom obliku. No treba napomenuti da su na tlu Riđice i ranije živeli Srbi koji su se u ovo selo doselili pre Velike seobe, a njihovi potomci i danas naseljavaju Riđicu.

Prve komšije su im Mađari i Srbi katoličke veroispovesti (Bunjevci), a svi zajedno čine sklad života bačke ravnice. Svi oni dele prostor seoske idile ili se, pak, suočavaju s istim nedaćama i nemirima koje nosi seoski život. Pretežno se bave poljoprivredom i stočarstvom, a uživaju u vinogradarstvu i voćarstvu, čime su se, uostalom, bavili i prvi stanovnici Riđice. Danas Riđicu naseljavaju i ruske te ukrajinske porodice (pre svega intelektualci i umetnici) koji otkupljuju stare švapske kuće i otpočinju svoj život u riđičkom ataru.

Riđički atar, iako mali po veličini, beleži vrlo burnu i zanimljivu prošlost, pa se tako na njegovom tlu i dan danas mogu uočiti ostaci prošlih vremena. U centru sela nalazi se „Kaštel“ ili vlastelinski dvorac koji datira još iz 18. veka, a bio je vlasništvo vlastelina Kovača koji je imao čak i svoj grb. Dvorac porodice Kovač bio je velelepan, okružen parkom u engleskom stilu, kroz koji je proticala reka Kiđoš, a koja protiče i danas. Zanimljivo je i to da je na mestu ne­ka­daš­njeg parka, pre dolaska spahije Kovača, postojao romantični zamak s nekoliko visokih tornjeva koji su mogli da se vide izdaleka. O tome se danas ne zna gotovo ništa, jer nema ni traga od nekadašnjeg zamka. Ipak, riđički „Kaštel“ još uvek postoji. Nekada su se njegove odaje koristile kao učionice jer je ceo prostor pretvoren u školu, ali je izgradnjom nove škole izgubio svoju namenu i ostao kao spomenik davno prohujalog vremena. Iako oronuo, ostao je da pripoveda priče o bogatstvu i raskoši riđičke vlastele.

O značaju sela govori i podatak da ima dve crkve, pravoslavnu i katoličku, i dva groblja – katoličko koje datira iz 19. veka i pravoslavno groblje na koje su, osim dalmatinskih Srba, sahranjeni i Rusi koji su u prošlosti doseljeni i živeli na ovom prostoru. Postoji zanimljivost vezana za prisustvo Rusa na tlu Riđice. Naime, prema nekim tvrdnjama, a i po pisanju Joakima Vujića, u Riđici je rođen čuveni ruski general Kutuzov.

Katoličko groblje / Foto: Ana Stjelja

Katoličko groblje donosi potpuno novi osećaj i daje poseban pečat ovom vojvođanskom selu. Ono što ga čini specifičnim, s obzirom na kraj u koji je smešteno, jesu impozantne skulpture i prikazi Raspeća, Device Marije i jedan izuzetan zvonik, ali i mnoge druge skulpture koje svojom lepotom i umetničkom vrednošću ukrašavaju ne tako veliki broj mermernih spomenika. Postoji i jedna anegdota vezana za izgradnju samog groblja. Naime, jedan od radnika, Peter Vildbauer, prilikom kopanja ivicnog jarka zapitao se: „Ko li će prvi biti sahranjen na ovom groblju?“ Ubrzo potom se razboleo od tuberkuloze i umro, tako da je upravo on bio prvi koji je bio sahranjen na ovom groblju. Među ličnostima koje su sahranjene na ovom groblju je i sluga Napoleonove prve žene Žozefine.

U Riđici postoje brojna mesta koja predstavljaju samo obrise onog što je nekada postojalo i što se isticalo svojom izuzetnošću. Jedno od takvih mesta je i železnička stanica koja je bila aktivna pre nekoliko decenija. Iako nekada ponos meštana Riđice, sada je napuštena i oronula i ne služi ničemu. Pruga je odavno sklonjena, a mesto koje je nekada vrvelo od putnika i ispunjavalo ga dečjim žamorom – sada je utihnulo.

Stara železnička stanica u Riđici / Foto: Ana Stjelja

O tome da se meštani Riđice sećaju prošlosti i neretko je oživljavaju, govori i podatak da je pokrenut Aktiv žena Riđice, koji čine žene koje su se okupile kako bi dale svoj doprinos boljem i lepšem životu na selu, i koje su pokrenule ideju o sakupljanju rukotvorina i starih alata koji su smešteni u Etno sobi, koja se nalazi u prostorijama nekadašnje mesne zajednice, u samom centru sela. Iako mala, Etno soba izlaže brojne predmete od vrednosti i doprinosi ideji da se sačuva tradicija jednog naroda kako ne bi pala u zaborav. Pored izložbenog prostora, Etno soba je i mesto okupljanja ovih žena, kojima služi i kao prostor za dogovor i organizovanje raznih aktivnosti, čime prkose dokolici seoskog života.

Etno soba / Foto: Ana Stjelja

Danas, Riđica živi svoju svakodnevicu, sećajući se prošlih vremena, bogatstva stare vlastele, odlaska jednog i dolaska drugog naroda. Iako postoje brojna mesta koja samo podsećaju na nekadašnji sjaj i lepotu ovog sela, njegovi sadašnji meštani trude se da ga obogate novim sadržajima. Došavši iz Dalmacije, Srbi su doneli i svoje običaje koje i danas neguju generacije rođene u ovom selu. Tako se, šetajući riđičkim šorom, mogu videti muškarci raznih generacija kako u predvečerje igraju staru dalmatinsku igru – boćanje, ili kako se okupljaju porodice i uz zakusku i žar priče sećaju starih vremena i svojih predaka. A kad padne suton, nebo se ispuni zvezdama, mesec se nadvije nad krovove starih nemačkih kuća i sve meštane ovog bačkog sela pošalje na počinak.

TEKST: Dr Ana Stjelja