Manastir Divša - Duhovna vizija pustinjaka Mateja

Manastir Divša (Đipša) Foto: Zavod za zaštitu spomenika

Fruškogorski manastir Divša ili Đipša, građen krajem 15. veka, posvećen je prenosu moštiju Svetog oca Nikolaja. Manastir poseduje ikonostas koji predstavlja možda prvi od slikarskih radova oslikanih u duhu ranog baroka.

Na zapadnim obroncima Fruške Gore, između sela Vizić i Divoš, smešten je manastir Divša (Đipša). Ne postoji pouzdan podatak o vremenu nastanka ovog manastira, ali ako je suditi prema sačuvanom Opisu fruškogorskih manastira iz 1753. godine, manastir je, u periodu između 1496. i 1502. godine, utemeljio despot Jovan Branković. U zapisima opata Boninija iz 1703. godine, koji je ostavio brojne zapise o fruškogorskim manastirima, stoji da se manastir Divša nalazi u „jednoj pošumljenoj i nenastanjenoj dolini” u kojoj „ima nekoliko kaluđera koji ponovo grade crkvu i manastir“.Najstariji sačuvani zapis o manastiru Divša predstavlja rukopisno četvorojevanđelje koje datira s kraja 15. i početka 16. veka. Prvi pouzdani podaci o manastiru Divša potiču iz turskih deftera. U turskom popisu iz 1566. godine manastir se ne pominje pod imenom Divša već je upisan pod imenom manastir Sv. Nikole u Lipovici. Iz istih izvora saznaje se da se radi o siromašnom manastiru koji nije privlačio posebnu pažnju. Manastir Divša pominje se i 1706. godine i to u privilegiji austrijskog cara Josifa, gde se manastir označava kao metoh manastira Kuveždin.

Manastir Divša dugo se borio za svoju samostalnost. U prvo vreme nije imao dovoljan broj monaha niti sve bogoslužbene knjige. Međutim, 1738. godine manastir dobija potrebne bogoslužbene knjige, što za posledicu ima intenziviranje aktivnosti u radu samog manastira. Za istorijat manastira Divša od velikog značaja je 1741. godina, kada u manastir dolazi pustinjak Matej, monah, zahvaljujući čijoj izuzetnoj sposobnosti i zalaganju, te duhovnoj viziji, manastir doživljava svojevrsni procvat.

Za istoriju manastira Divša značajna je i 1744. godina jer se tada javljaju intencije da se manastir pripoji manastiru Hilandar, međutim, ta namera se na kraju osujećuje. Zasigurno se zna da je manastir privremeno stekao samostalnost, ali se takođe zna i da je, prema zapisu iz 1775. godine, iguman manastira Divša imao sedište u manastiru Kuveždin a ne u manastiru Divša.

Prema Opisu fruškogorskih manastira iz 1753. godine saznaje se da je već u to doba manastirska crkva bila stara te da je sagrađena od cigle i kamena. Zvonik s kapelom nad pripratom sazidan je u periodu između 1762. i 1766. godine. Na tom zvoniku nalazio se natpis na kom se moglo pročitati da je manastirska kapela posvećena Bogorodici i da je podignuta zahvaljujući ktitorstvu pustinjaka Mateja.

Hram manastira Divša oslikan je 1754. godine. Ikonostas je uradio Teodor Stefanović Gologlavac, koji predstavlja jednog od prvih majstora prelaznog stila. Ono što ovaj ikonostas čini posebnim jesu ikone koje su oslikane u duhu baroka. Na ovim ikonama zlatna pozadina zamenjena je bojenom, a na scenama u enterijeru autor je slikao barokni nameštaj, uz pokušaj plastičnog prikazivanja odeće. Njih takođe karakteriše crtež koji nije precizan, kao i ljudske figure loših proporcija.

Tokom svoje istorije, manastir je doživeo nekoliko obnova. Krajem 19. veka manastir se nalazio u veoma lošem stanju. Crkva je obnovljena u dva navrata — 1891. i 1922. godine. U periodu između 1913. i 1921. godine manastir Divša bio je napušten. Za vreme Drugog svetskog rata manastir je teško stradao, tako što je miniran, pri čemu su konaci potpuno bili spaljeni a krov crkve porušen. Već napukli zvonik srušen je 1952. godine. Manastirski ikonostas prvobitno je sklonjen u manastir Kuveždin, da bi kasnije njegov najveći deo bio pohranjen u Galeriji umetnosti u Sremskoj Mitrovici. Godine 1990. manastir Divša proglašen je Spomenikom kulture od izuzetnog značaja.

Težak usud fruškogorskog manastira Divša svedoči o njegovoj viševalekovnoj borbi za opstanak, samostalnost, te ličnom trudu jednog monaha-ktitora, koji se borio da ostvari svoju duhovnu viziju.

Autor: Dr Ana Stjelja

Iz publikacije Duhovna riznica Srbije